Intenties

Na alle flauwekul van de afgelopen weken weer eens wat ernstiger gedachten. Hoewel, het gaat over een muis en rood en groen voer.

Op de volgende pagina zie je een computersimulatie van een muis die "leert" om van de rode plant af te blijven en de groene plant op te zoeken. Het leuke daarvan is dat de muis niet geprogrammeerd is om een bepaalde route te lopen. Hij is geprogrammeerd om willekeurig een beetje rond te stuiteren. Daarnaast krijgt hij een positieve impuls bij aanraking van het groene bolletje en een negatieve bij aanraking van het rode balletje.
En er is een mechanisme dat die positieve en negatieve impulsen verwerkt in de bewegingen.
Het gevolg is dat de muis steeds doelgerichter gaat bewegen (dat kan een minuut of 5 duren) om het rode balletje te vermijden en het groene balletje aan te raken.

Wat ze tegenwoordig allemaal kunnen, he, met die computers!

Het leuke aan dit geheel is niet zozeer wat het is en doet. De muis is geprogrammeerd om iets te doen en kan niet anders. Het programma is alleen iets ondoorzichtiger dan een programma dat zegt tegen de muis: loop heen en weer tussen de muur en het groene bolletje. Als dat het geval was, was onze interesse er snel af. Te voorspelbaar, te saai.

Nu het voor ons ondoorzichtig is wat de muis "beweegt", zijn we snel geneigd om in menselijke termen over het geheel te gaan spreken, alsof de muis dingen "wil" of "lekker vindt". "De muis vindt het rode bolletje niet fijn." "De muis leert." "De muis wil naar het groene bolletje." Als het groene bolletje vervangen wordt door een rood bolletje en de muis moet rondlopen zonder het groene bolletje te vinden, kan dat zelfs medelijden opwekken bij ons.

Grappig, he, hoe snel dat gaat, intenties, beweegredenen, menselijke gevoelens, emoties en eigenschappen toewijzen aan iets dat zich gewoon mechanisch gedraagt. Dan is het totaal niet vreemd als we ook aan onszelf al die zaken toewijzen als we ons eigenlijk mechanisch gedragen. Met instictieve handelingen zijn we ook bereid dat te accepteren. Als ik met mijn ogen knipper, doe ik dat omdat er een mechanisme ingebouwd is dat er voor zorgt dat mijn ogen knipperen. Dat is fijn voor mijn oogbol, die lekker schoon en vochtig blijft op die manier. Gelukkig hoef ik er niet bewust mee bezig te zijn om mijn ooglid te laten bewegen, wat een gedoe!

Maar als ik iets zeg heb ik de illusie dat dat wel bewust is. Wat ik hier opschrijf is het resultaat van nadenken, formuleren en de juiste knopjes op het toetsenbord indrukken. Maar hoe weet ik nu dat dat niet het produkt is van een automatisch mechanisme -maar dan veel ingewikkelder- net als bij die "muis"? Ik denk, maar waar komen die gedachten vandaan? Ik weet wat de oorzaak is, namelijk de dingen die ik gezien en gehoord heb. Maar die kunnen best een mechanisme in gang gezet hebben dat er voor zorgt dat ik nu de juiste knopjes op mijn toetsen bord in zit te drukken?

Ja maar, B&, ik heb toch gedachten? Ik kan toch kiezen? Ik had ook kunnen kiezen om nu te gaan hardlopen in plaats van die knopjes indrukken.
Hmm, dat lijkt redelijk. Maar als ik kon kiezen voor hardlopen, waarom heb ik dat dan niet gedaan? Omdat ik het blijkbaar belangrijker vond om nu dit stukje te schrijven. En waarom vond ik dat dan belangrijker?

Omdat ik een muis ben. Een hele ingewikkelde, met zulke ingewikkelde mechanismes dat ik ze zelf niet kan doorzien. En jullie ook niet. Dus blijft het onvoorspelbaar wat ik zal doen. Maar net als met de muis, kan ik altijd van mezelf denken dat ik iets doe, omdat ik het zelf wil en er voor kies. Ook al is dat eigenlijk niet waar.

Ook al word ik eigenlijk bestuurd door een heel ingewikkeld mechanisme: het voelt alsof ik een vrije wil heb en de mogelijkheid om te kiezen. Gelukkig maar.